Wykorzystany materiał : „Tajemnicze Miasto. Spacery po Warszawie. Stara Warszawa.” Michał Szymański.
Opuszczamy Rynek Starego Miasta, kierując się w ulicę Jezuicką, aby skręcić w lewo, w bramę, gdzie zaczyna się ulica Dawna, po drodze jednak mijamy budynek pod numerem 4 (nr44 na mapie 3) Gimnazjum Zaluscianum, czyli kolegium jezuickie założone przez biskupów Ludwika i Andrzeja Załuskich. Od XIX wieku mieściły się tu różne szkoły, lekarska, średnia i pedagogiczna, dziś działa tu Stołeczne Centrum Edukacji Kulturalnej.
Po drugiej stronie ulicy Jezuickiej – budynek 1/3 (nr45 na mapie 3) Kolegium Jezuickiego, po kasacie zakonu jezuitów założone tu w 1809 Wydział Lekarski Warszawski z Piotrem Skargą na czele, jako prezesem. Szkoła działała 8 lat, kiedy wcielone ją do UW. Po wojnie mieścił się tu komisariat milicji, słynny z tego, że tutaj właśnie „spadł ze schodów” student Grzegorz Przemyk, aresztowany na starówce podczas świętowania zdanej matury.
Skręcimy w Dawną (nr46 na mapie 3) najurokliwszą uliczkę starówki. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z 1743r. Jest najpopularniejsze miejsce na zdjęcia pamiątkowe. Dawna kończy się bramą, przez którą wychodzimy na Gnojną Górę (nr47 na mapie 3). Dziś to przyjemny taras widokowy, kiedyś służyła jako wysypisko śmieci dla mieszkańców Warszawy.
Kiedy staniemy na początku ulicy Celnej (nr49 na mapie 3) pod adresem Brzozowa 5/9, widać na ścianie resztki Bramy Gnojnej, Bramę rozebrano w 1833 roku a także zmieniono nazwę ulicy z Gnojnej na Celną właśnie od komory celnej mieszczącej się w pobliżu. Kamienica Celna1/3 (nr50 na mapie 3) dobrze widać płaskorzeźbę przedstawiającą rycerzy w zbrojach księcia mazowieckiego Janusza Starego prowadzącego oddziały pod Grunwald, wykonana przez Edmunda Makowskiego w 1966 roku.
Zostawimy już ulicę Celną i skręcimy w Brzozową. Której nazwa pochodzi od licznych brzóz porastających cmentarz św. Łazarza w dole ulicy. W kamienicy pod adresem Brzozowa 6/8 (nr 51 na mapie 3) mieszkała i tworzyła Pola Gojawiczyńska, autorka powieści warszawskich. W domu naprzeciwko numer 11/13, mieści się jedna z (nr52 na mapie 3) lokalizacji trasy Piwnic Staromiejskich.
Najciekawszy jest Dom Profesorów (nr 53 na mapie 3) Brzozowa 12, zaadaptowany w 1920 roku ze spichlerza Baltazara Strubicza, powstałego w 1633. Zamieszkała tu kadra wykładowcza UW. W czasie powstania Warszawskiego był to bastion oporu, wałczyli tu żołnierze 104. Kompanii AK. To wydarzenie upamiętnia tablicę na murze. Skręcamy w lewo na Kamienne Schodki (nr 54 na mapie 3), to ulica składa się tylko z kamiennych schodków, kiedyś już od 15 wieku warszawiacy chodzili tędy po wodę do Wisły. Kamiennymi Schodkami wychodzimy na ulicę Krzywe Koło (nr 55 na mapie 3), jak mówią warszawiacy to właśnie tutaj, w którejś z piwnic, mieszkał kiedyś sławny Bazyliszek, zamieniający ludzi w kamienie. Wychodzimy na Mury Miejskie (nr 56 na mapie 3), to właśnie tutaj stała niegdyś Syrenka. Po murach można przejść dołem lub górą z widokiem na Nowe Miasto. Tak trafiamy na Barbakan (nr 57 na mapie 3), który został zbudowany przez Jana Baptystę z Wenecji w 1548. Przed Barbakanem stała Brama Nowomiejska, za nią był kiedyś zwodzony most. Zaraz obok Barbakanu jest Baszta Prochowa (nr 58 na mapie 3), w której przechowywano proch dla strażników, przechodzimy do Bramy Rzeźniczej (nr 59 na mapie 3), dalej na ulice Szeroki Dunaj, znajdziemy tu Studzienkę ustawioną(nr 60 na mapie 3) tu w 1970, tu płynął dawny strumień o nazwę Dunaj właśnie, który płynął tą ulica, został ocembrowano w XVII wieku.
Przy figurze Rycerza wchodzimy w ulice Rycerską (nr 61 na mapie 3), kiedyś to była bardzo niebezpieczna ulica, dziś to spokojne podwórko, przez które wychodzimy na ulicę Wąski Dunaj (nr 63 na mapie 3) . Wyjdźmy na moment za obręb murów do Pomnika Małego Powstańca na ulice międzymurze Jana Zachwatowicza (nr 62 na mapie 3), ten posąg małego chłopca w zbyt wielkim mundurze wykonał Jerzy Jarnuszkiewicz, postawiono go tu w 1983. Powstaniec symbolizuje wszystkie młody osoby, które w czasie II wojny światowej oddały swoje życie. W rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego znajdziemy tu wiele kwiatów, kotwicę Polski Walczącej ułożone z jarzębiny i kasztanów. Powrócimy na ulice Szeroki Dunaj, tu w kamienicę nr 5 (nr 64 na mapie 3) mieszkał naczelny szewc Warszawy pułkownik Jan Kiliński, który prowadził warszawiaków podczas Powstania Kościuszkowskiego. Po drugie stronie pod nr 2 znajduje się Dom Szewców (nr 65 na mapie 3), na fasadzie został przedstawiony proces produkcji buta.
Docieramy do ulicy Piwnej i skręcamy w prawo. Prawie zaraz mamy Kamienicę Antoniego Magiera nr 47 na ulice Piwna (nr 66 na mapie 3) który był w wieku 19 znanym astronomem, fizykom i … plotkarzem. W tym domu urządził sobie obserwatorium astronomiczne i meteorologiczne, w którym przepowiadał dla warszawiaków pogodę – codziennie wywieszał prognozę na kamienicy. Oprócz tego pisał on również książki o swoje ulicy, mieście Warszawa a także mieszkańcach – najbardziej znana to Estetyka Miasta Warszawy.
Dalej pod nr31/33 na ulice Piwnej znajduje się Muzeum Farmacji (nr 67 na mapie 3) z trzema salami apteką, laboratorium oraz wystawa mebli i naczyń aptecznych.
Skręćmy na moment w ulice Piekarska, na jej końcu znajdziemy niewielki placyk zwany Piekiełkiem. W tym miejscu spalone czarownice. To tu na tym placyku wykonano wyrok na szalonym Michale Piekarskim, a także na Semenie Nalewajko czy filozofie ateiście Łyszczyńskim. Dziś jest to spokojne miejsce, na ktуrym stoi pomnik mieszkającego niegdyś w Warszawie na ulicę Szeroki Dunaj pułkownika Jana Kilińskiego (nr 68 na mapie 2) . Oryginalnie ów pomnik stanął w roku 1936 na placu Krasińskich, ale w czasie wojny hitlerowcy zabrali go i ukryli, w odwecie na kradzież tablicy z pomnika Kopernika. Następnego dnia na murach Muzeum Narodowego ukazał się duży napis „Ludu stolicy, jam tu! Jan Kiliński!” Po wojnie odnowiony pomnik został ustawiony w roku 1956 na rogu ulicy Piekarska oraz ulicy międzymurze Jana Zachwatowicza! Obok pomnika stoi niewielki budynek z adresem Piekarska 20, (nr 69 na mapie 2). to ten z dziwacznym zegarem. Wewnątrz mieści się Muzeum Rzemiosł Artystycznych i Precyzyjnych, którego wystawa obejmuje działy: Złotniczy, Zegarmistrzowski, Optyczny, Grajewski i Brązowniczy. Bardzo ciekawa jest wystawa zegarów z cennymi eksponatami z XVIII wieku. Wstęp wolny.
Dalej Kamienica na ulice Piwna nr19 (nr 71 na mapie 2) nosi nazwę Pod Okiem Opatrzności. Naprzeciwko Kamienica na ulice Piwna nr18 (nr 72 na mapie 2) jest oficyna wspomnianej Kamienicy Metrykantów Koronnych ze Świętojańskiej, zachował się kartusz z orłem. Dalej w Kamienice na ulice Piwna nr13 (nr 73 na mapie 2) znajdował się Szpital św. Ducha, praktykował tutaj Wojciech Oczko, lekarz królów polskich i człowiek, który zapoczątkował terapię wodami mineralnymi w Polsce.
Zaraz obok wznosi się budynek najstarszego na Starym i Nowym Mieście kościoła św. Marcina (nr 74 na mapie 2), zbudowany w 1354 r. z fundacji księcia Ziemowita i jego zony dla augustianów. Już za czasów Królestwa Polskiego pełniła rolę głównego kościoła Mazowsza. Była stałą siedzibą sejmiku. Podczas wojny światowej został całkowicie w gruzach. Odbudowany kościół w latach 1929–1962, ale jeszcze w 1950 r. został przekazany siostrom franciszkankom. Naprzeciwko kościoła Kamienice na ulice Piwna nr 6 (nr 75 na mapie 2), nad której portalem jest Rzeźba gołębi. Ta Pamiątka po starszej kobiecie, która w 1945 r. mieszkała w gruzach tego domu i nie chciała ich za nic opuścić, bo miała misję – opiekować się warszawskimi gołębiami…
Opracował Włodzimierz Kuczyński
